Hubble censureerde concurrent niet

Kosmoloog Edwin Hubble heeft niet de spectaculaire bevindingen van zijn Belgische opponent George Lemaître gecensureerd. Lemaître blijkt zelf zijn idee, die kon leiden tot een sterrenkundige revolutie, te hebben geschrapt.

Vrijgesproken: Edwin Hubble. Bron: wikimedia commons

In juni 2011 doken de eerste suggesties op dat de beroemde sterrenkundige Edwin Hubble, naamgever van de minstens zo beroemde Hubble- telescoop, bevindingen van de Belgische astronoom Georges Lemaître had gecensureerd. Eigen bronnenonderzoek van de Roemeense sterrenkundige Mario Livio, verbonden aan het Amerikaanse Space Telescope Science Institute, toonde echter aan dat Lemaître zelf verantwoordelijk was voor die censuur.

De ophef ontstond toen de Zuid-Afrikaanse wiskundige David Brock en de Canadese sterrenkundige Sidney van den Bergh zich hardop afvroegen waarom in een Engelse vertaling van een Frans artikel van Lemaître een aantal essentiële passages ontbraken.

In de ontbrekende passages leidde Lemaître een kosmologische wet af die we nu kennen als de wet van Hubble – zo’n twee jaar voordat Edwin Hubble dat resultaat zelf publiceerde. Die wet laat zien hoe de snelheid waarmee sterrenstelsels zich van ons afbewegen afhangt van de afstand van die stelsels tot de aarde – een opmaat naar Hubble’s conclusie dat het universum uitdijt en dus een oorsprong heeft. Het artikel van Lemaître verscheen in 1927 in het Franstalige vakblad Annales de la Société Scientifique de Bruxelles. Daarin leidde hij onder andere een waarde van 625 kilometer per seconde per megaparsec af voor wat vandaag de dag bekend staat als de hubbleconstante.

In 1929 verscheen in het vakblad Proceedings of the National Academy of Sciences een artikel waarin Hubble de naar hem vernoemde vergelijking en constante zelf afleidde. Zich baserend op nauwkeurigere gegevens dan Lemaître in 1927, kwam hij tot een hubbleconstante van 500 kilometer per seconde per megaparsec. Weer twee jaar later – in 1931 – werd het vertaalde artikel van Lemaître geplaatst in Monthly Notices of the Royal Astronomical Society.

Tijdens dat vertaalproces sneuvelde echter de passages waarin Lemaître de wet van Hubble en de hubbleconstante afleidde – voldoende reden voor vermoedens van kwade bedoelingen van Hubble of zijn wetenschappelijke vrienden. Livio stuitte in de archieven van de Monthly Notices of the Royal Astronomical Society echter op een brief van Georges Lemaître aan de redacteuren van dat tijdschrift, gedateerd op 9 maart 1931. In die brief schreef Lemaître onder andere: ‘Ik vond het onverstandig de voorlopige discussie over de radiale snelheden te herplaatsen, aangezien die niet van actuele waarde zijn.

Na het zien van Hubble’s resultaten uit 1929 besloot Lemaître zijn minder nauwkeurige resultaten dus zelf weg te laten uit de vertaling. ‘De brief van Lemaître geeft inzicht in de psychologie van wetenschappers in de jaren twintig’, schreef Livio afgelopen oktober in Nature. ‘Hij was niet obsessief bezig vast te stellen dat hij eerder was met zijn ontdekking.’

Dit bericht is eerder verschenen in NWT magazine