Jaaroverzicht: de 10 beste films van 2016

Terwijl de oliebollen in het vet zakken en buiten de eerste knallers afgaan, is het tijd voor de leukste eindejaarstraditie: terugblikken op het afgelopen filmjaar. Dit zijn de beste films van 2016.

De afgelopen 7 jaar ben ik elke december eens lekker gaan zitten voor de enige eindejaarsactiviteit die leuker is dan champagne drinken en vuurwerk afsteken: het afgelopen filmjaar nalopen om de leukste en beste films nog eens flink in het zonnetje te zetten. Dit jaar zag ik (net als vorig jaar) iets minder films met een officiële Nederlandse bioscooprelease dan gebruikelijk. Waar ik meestal eindig rond een film per week – een stuk of 50 dus – daar bleef de teller dit jaar steken op slechts 28, mijn laagste aantal tot nog toe. Lang niet voldoende om mijn traditionele top 20 te maken. Daarom beperk ik de lijst dit jaar tot een top 10.

Dat betekent ook meteen dat onderstaande lijst geenszins uitputtend is. De volgende gedoodverfde eindejaarslijstkandidaten zag ik namelijk nog niet: The Revenant, The Hateful Eight, Hail, Ceasar!, Room, Captain Fantastic, Toni Erdman, I, Daniel Blake, La la land, Anomalisa, Neruda… ze stonden stuk voor stuk op m’n to-do lijstje, maar ik kwam er nog niet aan toe. Dat maak ik in 2017 ongetwijfeld goed, maar wie ze in onderstaande lijst verwacht, zoekt tevergeefs.

Ook missen in deze lijst een aantal mooie films die ik wél zag, maar die niet door de ballotage kwamen. Zoals het fijne, visueel bijzondere Experimenter, waarin de immer betrouwbare Peter Sarsgaard op overtuigende wijze onderzoeker Stanley Milgram neerzet. Inderdaad: de psycholoog die beroemd werd met moreel dubieuze, maar razend interessante psychologische experimenten, waarin hij aannemelijk maakte dat mensen vaak meegaan in verdachte handelingen als ze daartoe worden aangezet door een autoritair figuur.

Het bijzondere Experimenter, over de psychologische experimenten van Milgrom, wist dit jaar de lijst net niet te halen

Ook opvallend in 2016 is de verdere opmars van filmhuis Marvel, dat wederom bewees zijn superheldenzaakjes uitstekend op orde te hebben. Captain America: Civil War was de beste film uit de reeks en wist met een indrukwekkend aantal personages een heerlijk verhaal neer te zetten. Nieuwkomer Doctor Strange was een plezierig psychedelische trip, die smaakt naar meer. En dan heeft Marvel ook nog een film in onderstaande top 10. Knap voor een filmhuis dat louter blockbusters produceert. Helemaal als je bedenkt dat superheldenconcurrent DC in 2016 met Batman vs. Superman en Suicide Squad twee films afleverde waar de critici aanzienlijk minder van smulden. Wat Marvel jaar na jaar presteert, is nog niet zo gemakkelijk.

Verdere eervolle vermeldingen gaan naar de puntje-van-je-stoel haaienterrorfilm The Shallows, waarin je door alle ellende vanzelf mee gaat leven met een personage dat in eerste instantie helemaal niet zo sympathiek lijkt. Een flinke dosis levensgeluk kreeg ik dit jaar van Fantastic Beasts and Where to Find Them, dat op sympathieke wijze het toverstokje van de Harry Potter-franchise oppakte. Actiefilm Eye in the Sky nam op indringende wijze de kijker mee in de bizarre en stressvolle wereld van dronepiloten. En De noodkreet in de fles bleek alweer de derde mooie Deense thriller in de reeks ‘afdeling Q’. Toch haalden zij allen de lijst niet.

Daarom is het nu tijd voor de films die de lijst wél haalden. Zoals altijd in omgekeerde volgorde, van 10 naar 1, om de spanning er een beetje in te houden. Alvast veel leesplezier – en, mocht je een van deze toppers in 2016 gemist hebben, vooral ook alvast veel kijkplezier!

10. Midnight Special

Wie elke jaar deze lijst bekijkt, is al eerder de films van schrijver/regisseur Jeff Nichols tegen gekomen. Zijn vorige twee –Mud en Take Shelter – waren ook al bijzonder sfeervolle voorbeelden van zijn kunnen en kregen beiden een plekje in eerdere edities van deze eindejaarslijst. Met Midnight Special maakt Nichols een hommage aan bekende films uit de jaren tachtig, zoals E.T., Close Encounters of the Third Kind en Starman. Dat betekent niet dat Midnight Special een regelrechte kopie is van dat soort voorgangers. Zoals het een goede regisseur betaamt, giet Nichols over deze film zijn eigen melancholische sausje. De zoetsappigheid van Spielberg ruilt hij liever in voor intense acteerprestaties, verstilde, fabelachtige shots en een dreigend, naargeestig sfeertje. Superacteur Michael Shannon bewijst hier wederom dat hij als geen ander getergd de camera in kan turen. Midnight Special is een film waarbij het wat wazige plot ondergeschikt is aan de heerlijke sfeer. Een on-alledaags goede sciencefictionfilm.

09. 10 Cloverfield lane

Tergend spannend. Zo laat 10 Cloverfield Lane zich het best omschrijven. Vergeet de vraag die vooraf het internet in zijn greep hield (‘heeft deze film iets te maken met Cloverfield?’), want nerdheld J.J. Abrams is hier slechts producer. Dat wil niet zeggen dat de film niets te maken heeft met de eveneens door Abrams geproduceerde monsterhit uit 2008, maar regisseur Dan Trachtenberg, die hiervoor alleen aan het roer stond van enkele korte films, weet op 10 Cloverfield lane een keurig uniek claustrofobisch stempel te drukken. Dat de film zoveel indruk maakt, komt echter vooral door John Goodman, die als Howard, eigenaar van de bunker waarin hoofdpersonage Michelle wakker wordt, je continu op het puntje van je stoel houdt. De normaal zo olijk markante kop van Goodman wordt in 10 Cloverfield lane voer voor ware nachtmerries. Beste rol van het jaar.

08. Deadpool

Ryan Reynolds is geboren om Deadpool te spelen. Zijn achtergrond in slechte superheldenfilms, vage tienerkomedies en zijn uitstraling als foute grapjas komen perfect samen in Marvels meest, eh, onconventionele superheldenfilm van het jaar. Deadpool, zowel de film als het personage, heeft lak aan alle regels. De film schopt met zichtbaar plezier alle heilige superheldenhuisjes omver en introduceert een foute, scheldende, schetengrappenmakend personage. Dankzij een geloofwaardig achtergrondverhaal, een paar vakkundig geplaatste momentjes met Echte Emoties en de heerlijke rol van Reynolds, onspoort dit foute festijn nergens. De beste én ziekste superheldenfilm van het jaar.

07. Our Kind of Traitor

De boeken van John Le Carré leveren keer op keer heerlijke films op, zoals The Constant Gardner, Tinker Tailor Soldier Spy en A Most Wanted Man. Our Kind of Traitor blijkt een uitstekende toevoeging aan die reeks. Het is het type film dat in Hollywood steeds zeldzamer lijkt te worden. Een spannende thriller die drijft op het intrigerende verhaal, de prachtig neerzette personages en onnavolgbare acteerprestaties. Met Ewan McGregor en – vooral – Stellan Skarsgård, heeft de film twee twee uitmuntende leading men die je moeiteloos een film lang blijven boeien. Heb je zin in een lekker avondje spionnen en complotten? Kijk dan vooral niet verder dan dit ouderwets puike vakwerk.

06. Hell or High Water

Op de oppervlakte is Hell or High Water een prachtige, sfeervolle mix van een western en een ouderwetse bankovervalfilm. Vol heerlijk stoffige beelden, gruizige mensen en dubieuze moraliteit. Met geweldige acteerprestaties, van de indrukwekkende Chris Pine en Ben Foster als misdaagplegende broers, tot de toprol van Jeff Bridges als Texas Ranger. Maar wie iets dieper graaft, vindt ook een politiek pamflet, een satire bijna, die op pijnlijke wijze de scheidslijnen in hedendaags Amerika blootlegt. De film toont hoe ouderwetse normen en waarden beginnen te schuren in deze tijd waarin rijken steeds rijker worden en instituten meer macht hebben dan individuen. Zodat de achterblijvers van onze moderne samenleving misdaden kunnen plegen, en toch sympathiek blijven. Natuurlijk biedt Hell or High Water geen oplossing voor de onderhuidse problemen die het dankbaar gebruikt om zijn scenario van wat extra gravitas te voorzien, maar deze moderne Western voelt daardoor wel oprechter dan alle andere actiefilms die dit jaar in de bioscoop draaiden.

05. Sing Street

Instant geluk in een filmblik. Zo kun je de heerlijke feelgoodfilm Sing Street het beste omschrijven. Dat regisseur John Carney – bekend van films als Once en Begin Again – wel raad weet met een goede muziekfilm, was al langer bekend. Maar hij was niet eerder zo onbeschaamd vrolijk als hier. Natuurlijk: de personages in Sing Street maken allemaal Echte Problemen mee en doorleven een hoop Ellende, maar een beetje drama is nu eenmaal nodig om het geluk later nog zoeter te laten smaken. De heerlijke liedjes, schaamteloze jaren tachtig vibe, en uitmuntende jonge acteurs maken van Sing Street de leukste film van het jaar. Gegarandeerd beter voor je winterdip dan een Vitamine D-pil.

04. Spotlight

All the President’s Men voor een nieuwe generatie, zo zou je Spotlight goed kunnen omschrijven. Net als die beroemde film over de onthulling van het watergateschandaal, is dit een prachtige, spannende, oprechte rolprent waarin hardwerkende journalisten dankzij ouderwets speurwerk een groot schandaal aan het licht brengen. In dit geval misbruikgevallen door priesters die de katholieke kerk liever in de doofpot had willen stoppen. Het maakt van Spotlight niet alleen een film die moeiteloos blijft boeien, maar die onbedoeld ook een mooi pamflet blijkt het belang van onafhankelijke kwaliteitsjournalistiek. Een boodschap die in deze tijd van afkalvend vertrouwen in wat mensen tegenwoordig smalend de main stream media noemen, relevanter is dan ooit. Verplicht kijkvoer.

03. Rogue One: A Star Wars Story

Hoewel Star Wars: The Force Awakens al op fortuinlijke wijze de vieze smaak van George Lucas z’n prequeltrilogie wegspoelde, kan het altijd nog iets beter, bewijst Rogue One dit jaar. De eerste Star Wars-film die niet deel is van een trilogie is meteen de beste sinds The Empire Strikes Back. Rogue One heeft net als die film een meer volwassen en donkere toon, zonder daarbij het sprookjesachtige van Star Wars te verliezen. Het zit bomvol personages die, net als in de eerste trilogie, met brede penseelstreken worden neergezet, maar die toch meteen gaan leven omdat de film heel efficiënt kleine stukjes van hun achtergrond onthult. Rogue One bedient zich bovendien op voortreffelijke wijze van de nostalgie van de originele trilogie, zonder daarbij ooit in herhaling te vallen. Het levert een spektakelstuk op dat heel prettig is opgebouwd. Daarbij krijgt het voor elkaar wat alle prequels van Lucas zelf niet is gelukt: de gebeurtenissen uit Rogue One zorgen ervoor dat het eerste Star Wars-deel, A New Hope, frisser en gelaagder voelt dan hiervoor.

02. Arrival

Dat het in de beste sciencefiction gaat om grote ideeën en niet om ontploffende ruimteschepen of moordlustige aliens, bewijst Arrival dit jaar weer eens. De film, gebaseerd op het korte verhaal Story of Your Life van sciencefictionschrijver Ted Chiang, zit tjokvol boeiende bespiegelingen over de vergankelijkheid van het menselijk bestaan en de academische interesse voor buitenaards leven. Daarbij speelt het intelligente plot de hoofdrol, waarover je van tevoren maar beter zo weinig mogelijk kunt lezen. Dat Arrival tussendoor ook gelardeerd is met prachtige beelden, geweldige muziek, zenuwslopend spannende scènes en emotioneel integere vertolkingen van Amy Adams en Jeremy Renner, is bovendien een dikke bonus en levert de film bijna de hoogste plek van het jaar op.

01. The Big Short

Economieredacteuren over de hele wereld, let goed op. Zó vertel je dus het verhaal over het instorten van de Amerikaanse huizenmarkt en de daarop volgende financiële crisis. Wie nu direct denkt: poeh, laat maar, The Big Short zal wel geen film voor mij zijn, heeft het mis. Deze film bewijst dat je met wat goede wil en sterke metaforen de moeilijkste economie, net als de moeilijkste wetenschap, voor iedereen toegankelijk kunt maken.

Dat The Big Short de moeite neemt om mensen die niet dagelijks het Financieele Dagblad lezen en die niet verkeren in de kringen van bankiers of financiele analisten mee te nemen in de daadwerkelijke, inhoudelijke achtergrond van deze problematiek, is lovenswaardig. Of het nu is door sexy actrice Margot Robbie in een bubbelbad, door een wereldberoemde kok, of door het onwaarschijnlijke duo Selena Gomez en gedragseconoom Richard Thaler – de film neemt elke keer de moeite om ingewikkelde financiële termen op amusante en begrijpelijke wijze toe te lichten. Iets dat nog altijd ontbreekt in het gemiddelde economiekatern van een krant.

Maar dat is niet de enige reden dat The Big Short met recht de beste film van 2016 genoemd mag worden. Het bevat toprollen van mensen als Ryan Gossling en Steve Carell en vertelt een meeslepend verhaal over de enige, tikje bizarre, lui die het instorten van de huizenmarkt al ver van tevoren aan zagen komen. Dat doet The Big Short bovendien op een manier die tegelijk hilarisch en confronterend is. Deze spannende, maar bovenal relevante film over de beangstigende manier waarop ons financiële systeem in elkaar steekt, is de beste film van het jaar.

Benieuwd naar de lijsten van vorige jaren? Kijk dan hier: