Jaaroverzicht: de 15 beste films van 2015

Hoewel het buiten warmer is dan gebruikelijk, naderen we toch echt het einde van het jaar. Dat naderend slot betekent dat het weer tijd is voor de enige decemberactiviteit die leuker is dan oliebollen eten of kadootjes uitpakken: het maken van een eindejaarslijstje.

Voor de zesde keer achter elkaar ben ik eens lekker gaan zitten om schaamteloos te reflecteren op het afgelopen filmjaar. Dat zorgde wel meteen voor een ongemakkelijke ontdekking: ik zag dit jaar minder films dan de afgelopen jaren.

De reden is gelukkig wel leuk. Afgelopen mei verscheen mijn eerste boek, Robots, aliens en popcorn, over de ware wetenschap achter sciencefictionfilms. Dat zorgde ervoor dat ik de eerste helft van het jaar drukker was met de laatste schrijfloodjes dan met bioscoopbezoeken en dat de tweede helft van het jaar al snel volliep met lezingen, interviews en andere razend leuke dingen. Onder de streep was het resultaat alleen wel dat ik in 2015 meer over films heb geschreven en gesproken dan dat ik films in de bioscoop zag.

De afgelopen jaren zag ik steeds zo’n 50 bioscoopfilms, maar toen ik de balans van 2015 op ging maken bleek de teller te blijven steken op ‘slechts’ 34. Daarom heb ik besloten mijn traditionele eindejaars top 20 in te perken tot een eindejaars top 15.

Zeer kijkenswaardig: de retro-hippe komedie Dope.

Wie de lijst zometeen bekijkt, zoekt daarop tevergeefs naar een aantal (potentiële) toppers die ik nog niet zag – en dat zijn er dit jaar dus ietsje meer dan anders. Liefhebbers van Carol, Bridge of Spies, The Hunger Games: Mockinjay part 2, Le Tout Nouveau Testament, 45 years, Slow West, Girlhood, A Most Violent Year, American Sniper, Phoenix en The Lobster moet ik daarom teleurstellen.

Ook tevergeefs zoek je op onderstaande lijst naar Mad Max: Fury Road, maar dan om een andere reden. Dit actiespektakel gooide op veel eindejaarslijstjes hoge ogen, maar ik vond het een bevreemdend rommeltje. Natuurlijk, een film waarin gitaar spelende SM-fetisjisten in een woestijn heel hard achter elkaar aan sjezen en zo gewelddadig mogelijk kamikaze plegen klinkt geinig, maar in de praktijk stelde dit inhoudsloze stuk cinema toch flink teleur. De bizarre actie was knap gefilmd, maar Charlize Theron’s geslaagde Imperator Furiosa had een film verdiend waarin de personages daadwerkelijk iets voorstellen.

Gelukkig zag ik verder wel zoveel moois dat een aantal hele goede films de top 15 niet haalden. Bij deze eervolle vermeldingen voor Steve Jobs (heerlijke dialogen, slimme setting), Boy Choir (traditioneel en innemend in elke zin van het woord), Ant-Man (de vermakelijkste superheldenfilm van het jaar), The Theory of Everything (met een ronduit geweldige hoofdrol van Eddie Redmayne), Selma (prachtig en oprecht), Dope (geweldige retro-hippe gangsterkomedie), The Imitation Game (eindelijk een film over held Alan Turing) en Jurassic World (dinosauriërs blijven cool). Het zijn stuk voor stuk films die de moeite van het kijken meer dan waard zijn.

Maar nu is het tijd voor de 15 films die deze eindejaarslijst wél haalden. Natuurlijk gerangschikt van 15 naar 1, om de spanning er een beetje in te houden. Alvast veel leesplezier, of – als deze lijst zijn werk een beetje doet – alvast veel kijkplezier!

15. Everest

Mount Everest, de gevaarlijkste berg ter wereld, is een adembenemende behemoth. Een ding waar mensen zo geobsedeerd door raken dat ze niets anders kunnen dan hun leven wagen om hem te trotseren. Die obsessie en waanzin komt in Everest goed tot zijn recht. Van de indrukwekkende beelden van de berg tot de indringende acteerprestaties van de cast vol topacteurs, dichter bij een échte beklimming van deze dodelijke homp steen kun je vanuit je luie stoel niet komen.

14. Sicario

Sicario is geen perfecte film. Hoewel de speelduur slechts twee uur bedraagt, slepen sommige scènes zich lethargisch voort. Dat is opvallend omdat Sicario, zodra de film een tandje bijschakelt, je ademloos achterlaat. Deze razend spannende actiethriller heeft met afstand de beste, meest cinematische actiescènes van het jaar en maakt indruk met zijn moreel ambigue plot over de strijd tegen Mexicaanse drugscartels.

13. Avengers: Age of Ultron

Regisseur Joss Whedon weet met Age of Ultron nét niet zij vorige Avengers-film te overtreffen. Ja, wel qua schaal – het aantal personages in Age of Ultron is bijna niet meer te tellen – maar helaas niet qua plot. Avengers was een masterclass in efficënt een verhaal vertellen met een grote groep personages, en Age of Ultron weet dat topniveau nooit te halen.

Toch is ook deze film weer een bijzondere prestatie. In de handen van een mindere schrijver/regisseur was dit uit de klauwen gelopen gedrocht met veel te veel personages gegarandeerd onder zijn eigen gewicht ineen gedonderd. Maar Whedon weet de wildgroei aan helden in het alsmaar uitdijende Marvel-universum goed te balanceren, gunt ze stuk voor stuk een mooi moment en vertelt ondertussen een onderhoudend verhaal met de tofste bad guy van het jaar en lardeert dat geheel ook nog eens met de smakelijkste dialogen uit blockbusterland. Dat ditmaal op een of twee plekken de lijmrandjes in zijn script zichtbaar worden, is Whedon daarom van harte vergeven.

12. Love is strange

Deze smakelijk voortkabbelende film over een ouder wordend homostel, is een van de charmantste rolprenten van 2015. Het kleinschalige leed dat Ben en George hier treft, wordt op innemende wijze neergezet door hoofdrolspelers John Lithgow en Alfred Molina, zodat je gegarandeerd van deze heren gaat houden. Een fijne film die het verdient om gezien te worden. Love is Strange is het ideale tegengif voor wie de laatste tijd teveel grote blockbusters heeft gezien.

11. Straight outta compton

Fuck Tha Police, Boys N Tha Hood, Gansta Gansta en Dopeman. Zomaar wat rapklassiekers van mannen als Ice Cube, Dr. Dre en Eazy-E, die eind jaren tachtig met hun groep N.W.A. (Niggers With Attitude) de wereld op z’n kop zetten met vernieuwende, rauwe gangsterrap. Het maakt Straight Outta Compton tot het rapequivalent van een biopic over The Beatles. De teksten bevatten ietsje meer geweld, drugs en scheldwoorden dan die van de brave Britse popjongens, maar het resultaat is minimaal net zo tijdloos.

De film zelf drijft op sterke hoofdrollen, aanstekelijke muziek en een fascinerend kijkje achter de schermen bij de gewelddadige en controversiële opkomst van deze rapsterren. Toch is er ook kritiek. De film laat naar verluidt een aantal zaken achterwege, zoals de vermeende fysieke mishandeling van vrouwen door Dr. Dre in zijn N.W.A.-periode. Het wachten is daarom op een nog eerlijkere – en vermoedelijk veel grimmigere – film over deze fascinerende periode.

Totdat die er is, is Straight Outta Compton het kijken echter meer dan waard. Dus steek je middelvinger in de lucht en schreeuw mee uit volle borst: fuck tha police!

10. Foxcatcher

Waargebeurd worsteldrama Foxcatcher bleef in Nederland onder de radar, maar was een van de meest bijzondere kijkervaringen van 2015. De film laat je met zijn nare, bevreemdende sfeer en vervelende personages van ongemak heen en weer schuiven in je bioscoopstoel. Geen leuk avondje uit, wel regelrechte topprestaties van hoofdrolspelers Steve Carell (in de indrukwekkendste en onsympathiekste rol van 2015) en Channing Tatum (die overtuigender naïef kan spelen dan Keanu Reeves).

9. It Follows

Een briljant concept met een doodenge uitvoering. It Follows is een horrorfilm over de ultieme seksueel overdraagbare aandoening: een moordlustig wezen dat jacht op je maakt nadat je seks hebt gehad met iemand die al door het monster wordt achtervolgd. Die achtervolging gebeurt wel heel traag – tergend traag. Het monster verandert van gedaante, maar wandelt altijd op rustig tempo jouw richting uit. En alleen de achtervolgden kunnen hem/haar zien. It Follows is een rustige, ingetogen horrorfilm waarin de personages meer ademruimte krijgen dan gemiddeld en die je met zwetende handjes aan je stoel genageld houdt. Met recht een van de beste films van het jaar.

8. Inside Out

Verhuizen, volwassen worden, jezelf aanpassen en met je emoties in het reine komen. Het zijn plotelementen die je zou verwachten in een zoetsappig, moralistisch zondagmiddagfilmpje, maar dan heb je buiten Pixar gerekend. De succesvolle animatiestudio trekt zijn trukendoos weer open en maakt nog maar eens een heerlijke film die kinderen én volwassenen moeiteloos weet in te pakken. De charmante figuurtjes, de innemende, vleesgeworden emoties in je hoofd en het levensechte hoofdpersonage – Inside Out is een film die je op bijna achteloze wijze weet te ontroeren. Een nieuw hoogtepunt in Pixar’s toch al indrukwekkende oeuvre.

7. Birdman

Alleen al vanuit technisch oogpunt is Birdman een van de meest indrukwekkende films van het jaar. Regisseur Alejandro González Iñárritu schoot de film op een manier die suggereert dat de gehele film in één lange take is opgenomen. In werkelijkheid is dat niet het geval – Iñárritu weet de scèneovergangen gewoon goed te verbergen – maar dat maakt het eindproduct niet minder knap.

Die stijl zorgt er bovendien voor dat je in Birdman een bovengemiddeld goed gevoel voor de ruimte krijgt waarin het verhaal zich afspeelt; iets waaraan het in deze tijd van blockbusterfilms met een spervuur aan wilde scèneovergangen nogal eens ontbreekt.

Maar Birdman is niet alleen technisch indrukwekkend. Het kent ook toprollen van Micheal Keaton (heerlijk verlopen als uitgerangeerd vertolker van superheld Birdman) en Edward Norton (geweldig irritant als succesacteur) en een gelaagd verhaal dat het uitpluizen waard is. Een van de beste films van het jaar.

6. The Martian

In zekere zin is The Martian een herhaling van zetten. Het is Castaway voor de ruimtegeneratie, waarbij een Grote Acteur (in dit geval Matt Damon, in plaats van Tom Hanks) achterblijft op een onbereikbare locatie (Mars versus een onbewoond eiland) en daar moet zien te overleven. De een praat tegen een volleybal, de ander tegen een opnameapparaat, maar uiteindelijk luistert vooral het bioscooppubliek.

Toch doe je daarmee The Martian tekort. De film is namelijk ook de ultieme cinematische weergave van de menselijke droom om, in navolging van onze robotkarretjes, ooit eens voet te zetten op de rode planeet. Het ontvouwt daarbij een razend realistisch toekomstbeeld van hoe die menselijke verkenning van Mars eruit zou kunnen zien.

Dat alles gebeurt bovendien in een film die nergens dreigt te ontsporen in navelstaarderij, overdreven gefilosofeer of onnodig spektakel. The Martian is een bij vlagen enorm grappige, continu onderhoudende, spannende en visueel indrukwekkende reis, begeleid door de immer charismatische Damon, die hier wederom een geweldige rol neerzet. Een film die de nieuwe generatie astronauten zal inspireren om onze kosmische ontdekkingsreis verder voort te zetten.

5. Me and Earl and the Dying Girl

Jongen wordt vriendjes met een meisje met kanker. Het is een plot dat het risico loopt zichzelf te verliezen in onnodig melodrama en dat kan leiden tot een film die de complexe emoties rond die vreselijke ziekte bagatelliseert of – misschien nog wel erger – romantiseert. Toch gebeurt dat alles niet. Me and Earl and the Dying Girl blijkt een innemende film, die van begin tot eind echt aanvoelt en indruk maakt met zijn charmante personages, lollige grappen en heerlijke sfeer.

Waarom de film in Nederland verder de bioscoop niet heeft gehaald – behalve op het Leiden International Film Fesitval, waar hij prompt de publieksprijs won – is overigens een raadsel. Ook internationaal viel het heerlijke, oprechte, grappige en ontroerende Me and Earl and the Dying Girl immers herhaaldelijk in de prijzen. Doodzonde dus dat niet meer mensen hem in Nederland op het witte doek hebben kunnen zien.

4. Ex Machina

Welkom in de vleesgeworden – of moet ik zeggen metaalgeworden – toekomst. In een jaar dat toch al bol stond van de robotfilms, met Chappie, een kunstmatig intellgente badguy in Avengers: Age of Ultron en de vele droids in Star Wars, steekt de ultieme robotfilm Ex Machina met kop en schouders boven de competitie uit.

Niet alleen introduceert de film de overtreffende trap van de befaamde Turing Test, waarbij een menselijke jury moet bepalen of ze met een mens of computer praten, maar Ex Machina stelt ook allerlei ongemakkelijke vragen over wat zelfbewustzijn nu precies is en wat het betekent om mens te zijn.

Dat betekent overigens niet dat het plot verzandt in oeverloze bespiegelingen over ‘het zijn’ – in tegendeel. Ex Machina is een razend spannende, verontrustende en mooi gefilmde thriller met knappe hoofdrollen en een plot waarbij alle puzzelstukjes keurig in elkaar passen. De beste robotfilm in jaren.

3. Inherent Vice

Als er dit jaar één film was waarin het plot ondergeschikt was aan de sfeer, dan is het wel Inherent Vice. Een nostalgische, bevreemdende, erotische, hilarische trip die nog dagen na het kijken in je brein blijft rondzingen. Met een onnavolgbaar heerlijke hoofdrol van Joaquin Phoenix en geweldige bijrollen van Katherine Waterston en Josh Brolin (die nog nooit zo grappig was). Inherent Vice is een film die je niet kijkt, maar die je beleeft. En weinig belevenissen waren in bioscoopjaar 2015 meer bevredigend dan deze topfilm van de bekende regisseur Paul Thomas Anderson.

2. Star Wars: The Force Awakens

Van alle films op deze lijst, is Star Wars: The Force Awakens vermoedelijk de enige waar we het over dertig jaar nog steeds over hebben. Toch is deze nieuwe Star Wars-film van regisseur J.J. Abrams zeker niet perfect. Daarvoor is het teveel een remix van de originele trilogie. Bovendien bevat de film de nodige plotgaten, personages die vanaf het begin al halve superhelden zijn en kent het plot voor een moderne film verrassend weinig diepgang.

Toch deert dat in dit geval allemaal niets. Star Wars: The Force Awakens ademt in elke frame dat unieke Star Wars-gevoel uit dat zo opvallend ontbrak aan de zielloze prequeltrilogie. Het maakt van The Force Awakens een film die tot op het celluloid doordrenkt is van pure, schaamteloze, vreugde.

Met de keuze voor Rey als hoofdpersonage heeft de reeks bovendien goud in handen. Rey heeft meer charisma dan Luke Skywalker, en kan dit nieuwe drieluik moeiteloos dragen. En dan wordt ze ook nog eens bijgestaan door Finn en Poe Dameron, personages die nu al net zo vertrouwd voelen als Han Solo, Chewbacca en Princess Leia.

Wie opgroeide met Star Wars kan niet anders dan deze achtbaanrit met een brede grijns uitzitten en dan meteen in de rij gaan staan voor de volgende voorstelling. Star Wars is nerdcrack en ik schaam me niet om voor mijn verslaving uit te komen.

1. Saul fia (Son of Saul)

De beste film van het jaar is geen crowdpleaser. Son of Saul kijken is een beklemmende, ongemakkelijke, shockerende en soms ronduit walgelijke ervaring. De film is geschoten in het ouderwetse televisieformaat 4:3 en de camera focust in dat beklemmend krappe frame alleen op het hoofdpersonage – letterlijk. Vrijwel alles dat buiten onze blik op Saul gebeurt, is out of focus.

Dat confronteert je als kijker met de kleine emoties die op het gezicht van de murw gebeukte Saul spelen, maar zorgt er ook voor dat je de allerergste gruwelijkheden van het vernietigingskamp waarin de film zich afspeelt niet ziet.

Toch krijg je meer dan voldoende misselijkmakende details mee om een indringend beeld te vormen van het onmenselijke, machinale werk dat Saul en zijn medegevangenen in het nazikamp moesten doen. Dat maakt van Son of Saul een emotionele sloopmachine.

Metaan al in de openingscène is het raak, wanneer een zojuist gearriveerde groep Joden de gaskamers ingestuurd wordt en je meegenomen wordt in het gruwelijk alledaagse opruimwerk na die duivelse daad. De smurrie moet van de vloer en de ‘stukken’, zoals de lijken genoemd worden, moeten worden weggesleept. En overal ben je als kijker –meestal net buiten het frame – bij.

Tegen die achtergrond, en een ontsnappingspoging van Sauls lotgenoten, ontspint zich echter een rauw, menselijk, kleinschalig verhaal waarin Saul zijn zoon probeert te begraven om hem zo een plek in de ovens te besparen. Een waanzinnige, demotiverende, onmogelijke en meeslepende reis.

Son of Saul is een film waar niemand van zal genieten, maar is wel degelijk een must-see. De beste film die tot nog toe gemaakt is over de verschikkingen van de nazi’s en de beste film van 2015.

Voor nog meer goede films, verwijs ik je met liefde door naar de eindejaarslijst van de recensent, waar ik ook aan meewerkte. Benieuwd naar de lijsten van vorige jaren? Kijk dan hier: