Planeten, goudlokje en aliens

De mysterieze Planet G uit de oerslechte film Battleship bestaat (mogelijk) echt. Moeten we ons al zorgen gaan maken over een buitenaardse invasie?

Onsubtiele militaristische legerporno. Zo zou je Battleship van regisseur Peter Berg het beste kunnen omschrijven. De film ligt inmiddels alweer een aantal weken in de schappen van de videotheek, maar over het kijkadvies kunnen we kort zijn: niet doen. Echt niet. Zelfs met het verstand op nul en de liefde voor het Amerikaanse leger op maximaal, valt hier niets te genieten. Dit is geen War of the Worlds, of The Day The Earth Stood Still (het origineel, niet de poepslechte remake). Het is zélfs geen World Invasion: Battle Los Angeles, dat minimaal even dom is, maar wel een stuk lekkerder wegkijkt.

Waarom we op Scinetific dan toch aandacht aan deze filmische drol besteden? Omdat onder de oppervlakte van dit uiterst dunne verhaaltje waarin (het zal eens niet) aliens de aarde proberen te veroveren, nog best wel een hoop vermakelijke wetenschap schuilt. Over goudlokje, water en buitenaardse planeten.

Aliens als propagandamiddel

Battleship is het bastaardkind van de marketingafdeling van spellengigant Hasbro en de propagandaduwers van het Amerikaanse leger. In theorie gaat het hier namelijk om de ‘verfilming’ van het ouderwetse spelletje zeeslag, maar de sporen van dat spel keren slechts in een sporadisch detail terug. Alleen de schepen die in het donker blind op elkaar schieten en de buitenaardse kogels die verdomd veel weghebben van de pinnetjes die je vroeger in je zeeslagspel prikte, herinneren er nog aan.

Verder is de film vooral één grote wervingscampagne voor het Amerikaanse leger. Ergens moeten PR-medewerkers van defensie wel kirrend van plezier in de handen gewreven hebben toen ze het script van de film onder ogen kregen. Niet alleen glijdt de camera in Battleship liefdevol over wapens, schepen en de gespierde lichamen van soldaten, maar de marine schenkt de doelloze hoofdpersoon bovendien ook nog eens een beter leven. Als later dan nog al lang gepensioneerde veteranen en zelfs een gehandicapte ex-soldaat (zonder benen) zich ontpoppen tot helden die de dag weten te redden, is de conclusie simpel: Battleship is de duurste reclame die het Amerikaanse leger in lange tijd produceerde.

Aliens op exoplaneten

Tussen al die rollende spierballen en stoere actiehoofden, valt echter nog iets anders op: Battleship lijkt een oprechte poging te doen het plot van de film te aarden in de wetenschappelijke realiteit. Vooropgesteld: de film slaagt daar niet in. Daarvoor stoort één concessie die de filmmakers deden (vermoedelijk omdat ze vonden dat het een mooi plaatje opleverde) toch net iets te veel. Als de mensheid met satellieten een nieuw signaal uitzendt naar een pas ontdekte exoplaneet dan gebeurt dat met een soort lichtgevende laserstraal die vanaf de aarde naar een satelliet geknald wordt en van daaruit verder de ruimte in. Juist.

Toch hebben de makers één ander punt juist heel goed voor elkaar: de pas ontdekte exoplaneet – planet G genaamd – bevindt zich rond de ster Gliese en zit volgens de astronoom van dienst in de zogeheten ‘Goldilocks zone’ (goudlokje zone) van de ster, waardoor daar leven mogelijk is.

Gliese 581: broedplaats voor aliens?

Hoewel je misschien zult denken dat deze planet G en de ster Gliese ontsproten zijn uit het brein van een overactieve scenarioschrijver, is niets minder waar. Gliese is namelijk echt – hoewel de nauwkeurigere naam Gliese 581 is.

Gliese 581 is een rode dwergster op zo’n 22 lichtjaar afstand en heeft als maatjes in de donkere leegte een flink aantal exoplaneten (de naam voor planeten die zich buiten ons eigen zonnestelsel bevinden). Om de ster draaien minimaal 4, maar mogelijk zelfs 6 van dergelijke buitenaardse planeten.

Zo zou Gliese 581 e, de eerste exoplaneet rond rode dwerg Gliese 581 eruit kunnen zien

Het dichtst bij de rode dwergster zit exoplaneet Gliese 581 e. Deze planeet werd in 2009 ontdekt en is ruwweg 1,9 maal zo zwaar als de aarde. Hoewel dat de planeet in principe geschikt maakt voor leven, zit de planeet helaas te dicht op zijn ster. Gliese 581 e bevindt zich op een afstand tot zijn moederster van slechts 0,03 maal de afstand van de Aarde tot de zon – zelfs nog tienmaal dichter dan Mercurius bij de zon zit in ons zonnestelsel. Daardoor is het er véél te heet om als broedplaats voor aliens dienst te doen. Door de enorme stralingsdruk heeft de planeet bovendien vermoedelijk niet eens een atmosfeer.

‘Exo-Neptunus’ Gliese 581 b staat helaas nog steeds te dicht bij zijn moederster om leven te kunnen herbergen.

Als tweede van de ster – op een afstandje van 0,04 maal die van de Aarde tot de zon – vinden we planeet Gliese 581 b (chronologisch de eerste planeet die ontdekt werd, in 2005). Deze planeet heeft een massa van ongeveer 16 maal die van de Aarde (en is daarmee vergelijkbaar met Neptunus), maar staat nog altijd te dicht bij de ster om leven te kunnen herbergen.

Exoplaneet Gliese 581 c zit nét in de leefbare zone, maar is door een op hol geslagen broeikaseffect vermoedelijk toch niet geschikt voor buitenaards leven

Weer ietsje verder vinden we de planeet Gliese 581 c die met een massa van grofweg 5,6 maal die van de Aarde tot de zogeheten superaardes gerekend wordt – dat zijn vermoedelijk rotsachtige planeten die tussen de 1 en 10 maal het gewicht van de Aarde hebben. De planeet staat op een afstand van 0,07 maal die van de Aarde tot de zon. Maar omdat Gliese 581 een kleinere en koudere ster is dan onze zon, is die afstand niet te dichtbij voor leven. Sterker nog: Gliese 581 c ligt mogelijk zelfs nét binnen de rand van de zogeheten leefbare zone. Deze leefbare zone (ook wel de Goldilocks Zone genoemd) is de afstand tot een ster waarbinnen op een planeet in theorie vloeibaar water kan voorkomen – één van de belangrijkste voorwaarden voor buitenaards leven.

Helaas blijkt volgens simulaties dat Gliese 581 c vermoedelijk toch niet geschikt is voor leven. De planeet heeft namelijk een atmosfeer waarbinnen een uit de hand gelopen broeikaseffect de boel flink opwarmt, zoals dat in ons eigen zonnestelsel op Venus gebeurt. Daardoor is de temperatuur er naar schatting tussen de 400 en 700 graden Celsius. Een tikje warm, dus.

Op planeet Gliese 581 d zouden mogelijk aliens kunnen wonen, al lijkt de kans daarop vooralsnog gering.

Gliese 581 d is de laatste van de vier bevestigde planeten die rond de rode dwerg cirkelen. Qua afstand is het de verste – of als er Gliese 581 zes planeten heeft, de vijfde – van de planeten. Met 6 tot 13 maal de massa van de aarde is ook deze planeet een zogeheten superaarde. Maar daar houden de interessante eigenschappen van Gliese 581 d nog niet op, want met een afstand van ongeveer 0,2 maal die van de Aarde tot de zon, zit de planeet ook nog eens keurig in de leefbare zone. Daardoor is er een kans dat Gliese 581 d vloeibaar water bevat. Gezien de relatief kleine afstand van Gliese 581 tot aarde, is het daarmee ook meteen de dichtstbijzijnde planeet buiten ons zonnestelsel, waarop in theorie leven mogelijk is.

Omdat de planeet vanaf de Aarde echter vrij lastig waar te nemen is, weten we op dit moment nog niet of Gliese 581 d een atmosfeer heeft. De enige mogelijkheid om de kans op leven in te schatten, ligt daarom in computersimulaties. Daaruit blijkt dat hoewel er zeker een kans is op vloeibaar water op de planeet, het verre van zeker is dat dit ook daadwerkelijk het geval zal zijn. Bovendien is de planeet vermoedelijk te zwaar om compleet rotsachtig te zijn (zoals de Aarde). De kans op buitenaards leven op Gliese 581 d is daarmee aanwezig, maar voorlopig niet waarschijnlijk.

Het planeetstelsel rond ster Gliese 581, vergeleken met ons eigen zonnestelsel. In dit plaatje zien we ook Gliese 581 f en g (Planet G), waarvan het bestaan op dit moment nog onzeker is.

Naast de vier besproken planeten, kent Gliese 581 sinds een waarneming in september 2010 ook twee kandidaatplaneten, waarvan het bestaan nog niet bevestigd is: Gliese 581 f en g (de inmiddels befaamde Planet G uit de film). Van beide planeten werd in 2010 met de Keck-telescoop in Hawaï voor het eerst een glimp opgevangen, aan de hand van de gevolgen die hun aanwezigheid zou hebben voor de beweging van hun moederster. Door de zwaartekracht die een planeet op de ster uitoefent, gaat deze namelijk een heel klein beetje wiebelen. En omdat zo’n planeet in regelmatige perioden rond de ster draait, kunnen astronomen door dat gewiebel waar te nemen, de planeet ontdekken.

Ster en planeet beïnvloeden elkaar: de ster wiebelt waardoor de exoplaneet zijn bestaan aantoont. Op die manier kunnen astronomen de zes planeten rond Gliese 581 opsporen.

Bij een ster met zes planeten, is dat echter al een stuk lastiger. Een nieuwe analyse van de bewegingen van Gliese 581 in september 2011 stelde daarom dat de planeten f en g tóch niet bestonden. Maar ook die conclusie wordt door sommige astronomen betwist. Tot er nauwkeurigere metingen komen, is het bestaan van beide planeten vooralsnog dus onzeker.

Maar áls de planeten bestaan, weten we in elk geval het volgende: Gliese 581 f is de zesde planeet van de ster (de buitenste) en heeft een minimummassa van ongeveer zevenmaal dat van de aarde. De planeet bevindt zich op een afstand van ongeveer 0,7 keer die van de Aarde tot de zon – net iets verder dan Venus in het zonnestelsel van de zon af staat. Op de planeet is het vermoedelijk veel te koud om vloeibaar water mogelijk te maken en daarmee lijkt leven op Gliese 581 f uitgesloten.

Vergelijking van de leefbare zones voor de zon en Gliese 581. Gliese 581 g (Planet G) ligt middenin de leefbare zone – net als de Aarde in het zonnestelsel.

Gliese 581 g – Planet G – daarentegen, is een heel ander verhaal. Als deze planeet bestaat, bevindt hij zich middenin de leefbare zone, tussen planeten Gliese 581 c en d in. De planeet heeft een massa van drie- tot viermaal die van de aarde en is met een temperatuur (berekend in simulaties) van tussen de min 37 en min 12 graden Celsius voor mensen een tikje koud – maar niet te koud voor leven!

Wat in het voordeel van Planet G spreekt, is dat de planeet rond een rode dwerg draait – een stertype met een relatief erg lange levensduur. Dat wil zeggen dat leven op die planeet nog veel meer tijd zou krijgen om te ontstaan en door te evolueren dan op Aarde het geval is.

Als Gliese 581 g bestaat, is het een belangrijke kandidaat om buitenaards leven te huisvesten.

Na de eerste ontdekking van Planet G ontstond in de media al snel een hype, met veel berichten dat een eerste echte kandidaatplaneet voor buitenaards leven gevonden was. Helaas is wat waar was voor Gliese 581 d, ook waar voor Planet G: voorlopig hebben we nog geen methode om – als de planeet überhaupt bestaat – te zoeken naar signalen van leven.

Toch: zelfs als Gliese 581 g niet bestaat, lijkt het slechts een kwestie van tijd voor onze zoektocht naar exoplaneten een net zo’n spannende kandidaat voor buitenaards leven vindt als Planet G tussen 2010 en 2011 eventjes leek.

Moeten we ons al zorgen maken over een invasie van aliens?

Het korte antwoord is: nee, voorlopig niet. En zeker niet op de manier waarop dat in Battleship gebeurde. Zelfs als we – zoals in de film – een signaal naar Planet G zouden sturen, moeten we minimaal 44 jaar wachten op antwoord (de planeet staat op 22 lichtjaar afstand, en niets kan sneller dan het licht). Aangezien dat signaal niet verstuurd is, en niemand überhaupt zeker weet of de planeet bestaat, hoeven we daarom ook voorlopig nog geen enkele rekening te houden met een ongewenst potje zeeslag in onze oceanen.

Maar áls er buitenaards leven bestaat buiten ons eigen zonnestelsel – en dat is helemaal niet onwaarschijnlijk – dan is het natuurlijk inderdaad nog niet gezegd dat dat leven ook vriendelijk is. Als we ergens wat leven vinden in de vorm van ééncelligen in een onduidelijke plas smurrie, dan is er niets aan de hand (tenzij het bacteriën zijn die ons ziek maken, natuurlijk). Maar als we intelligent buitenaards leven vinden, sluit niets uit dat de aliens, zoals één van de personages in Battleship al stelde, Columbus zijn en wij de indianen.

Voorlopig lijkt de kans op alien contact echter zeer gering. Maar tot we daadwerkelijk bewijs gevonden hebben voor de veronderstelling dat we niet alleen zijn in deze uitgestrekte galactische wildernis, is er voor de paranoïden onder ons maar één advies mogelijk: hou de hemel nauwlettend in de gaten en slaap met één oog open.